Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest najbardziej rygorystycznym środkiem ingerencji sądu w stosunki pomiędzy rodzicami a dzieckiem. Może być zastosowane jedynie w wyjątkowych sytuacjach, gdy zachowanie rodzica skutkuje trwałym zagrożeniem dobra dziecka. Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, przesłankami uzasadniającymi takie działanie są: trwała niezdolność rodzica do wykonywania obowiązków wynikających z władzy rodzicielskiej, nadużywanie tej władzy, a także rażące zaniedbywanie podstawowych obowiązków względem dziecka.
Przesłanką do pozbawienia władzy rodzicielskiej może być także sytuacja, w której rodzic nie interesuje się dzieckiem przez długi okres, nie utrzymuje z nim kontaktu ani nie dąży do odbudowania więzi. Ponadto sąd rozpatruje przypadki wynikające z poważnych patologii, takich jak przemoc domowa, uzależnienia czy działalność przestępcza. Każda sprawa jest jednak oceniana indywidualnie, z uwzględnieniem dobra małoletniego.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej – kiedy sąd je stosuje?
Ograniczenie władzy rodzicielskiej ma na celu ochronę dziecka w sytuacji, gdy zagrożenie nie jest na tyle poważne, aby całkowicie pozbawić rodzica praw, ale jednocześnie wymaga to pewnej kontroli ze strony organów państwowych. Jest to rozwiązanie stosowane najczęściej w sytuacjach konfliktów pomiędzy rodzicami, gdy rozstanie powoduje trudności w sprawowaniu opieki nad małoletnim lub gdy rodzic nie jest w pełni zdolny do podejmowania decyzji w interesie dziecka.
Sąd może ograniczyć władzę rodzicielską poprzez nałożenie określonych obowiązków, np. uczestnictwo w terapii lub konsultacje ze specjalistą. Może także ustanowić nadzór kuratora sądowego lub ograniczyć możliwość podejmowania kluczowych decyzji dotyczących dziecka, np. w zakresie edukacji czy miejsca zamieszkania. Tego rodzaju orzeczenie pozostawia jednak rodzicowi część praw i umożliwia mu dalszy kontakt z dzieckiem.
Procedura sądowa w sprawach dotyczących władzy rodzicielskiej
Sprawy dotyczące pozbawienia lub ograniczenia władzy rodzicielskiej rozstrzygane są przez wydziały rodzinne sądów rejonowych. Postępowanie może zostać wszczęte na wniosek drugiego rodzica, opiekuna prawnego dziecka, prokuratora lub sądu z urzędu, jeśli stwierdzi, że dobro dziecka jest zagrożone. W trakcie postępowania sąd analizuje dostępne dowody, w tym dokumentację z ośrodków pomocy społecznej, opinie biegłych psychologów oraz zeznania świadków.
Rodzice, których sprawa dotyczy, mają prawo do przedstawiania swojego stanowiska oraz dowodów na potwierdzenie swojej sytuacji. W niektórych przypadkach sąd może zarządzić mediacje w celu znalezienia kompromisowego rozwiązania. W ostatecznej instancji decyzję podejmuje sąd, kierując się wyłącznie dobrem dziecka.
Skutki pozbawienia lub ograniczenia władzy rodzicielskiej
Pozbawienie władzy rodzicielskiej niesie za sobą daleko idące konsekwencje. Rodzic traci wszelkie prawa do podejmowania decyzji w sprawach dziecka, nie może występować w roli jego przedstawiciela ustawowego czy podejmować decyzji dotyczących edukacji, zdrowia czy miejsca zamieszkania dziecka. Mimo to, obowiązek alimentacyjny nadal pozostaje i rodzic jest zobowiązany do jego realizacji.
W przypadku ograniczenia władzy rodzicielskiej skutki są mniej radykalne, ale mogą obejmować np. nałożenie nadzoru instytucji publicznych nad wykonywaniem władzy rodzicielskiej czy ograniczenie kontaktów z dzieckiem. W niektórych sytuacjach rodzic może mieć prawo jedynie do określonych spotkań z dzieckiem, które mogą odbywać się w obecności kuratora.
Przywrócenie władzy rodzicielskiej – czy to możliwe?
Władza rodzicielska, która została ograniczona lub odebrana, może zostać przywrócona, jeśli okoliczności, które do tego doprowadziły, ulegną znaczącej zmianie. Rodzic, który chce odzyskać prawo do opieki nad dzieckiem, musi przedstawić dowody na to, że zniwelował przeszkody leżące u podstaw poprzedniego orzeczenia sądowego, na przykład podjął terapię uzależnień, poprawił warunki bytowe lub nawiązał stabilną relację z dzieckiem.
Złożenie wniosku o przywrócenie władzy rodzicielskiej wymaga wykazania, że jest to rozwiązanie zgodne z dobrem dziecka. Sąd analizuje sytuację indywidualnie, biorąc pod uwagę nie tylko postawę rodzica, ale także potrzeby i dobro małoletniego. Decyzja zapada po wnikliwej analizie materiału dowodowego oraz ewentualnych opinii biegłych.
Artykuł powstał przy współpracy z adwokat-kowalewicz.pl.
